خواص سلامتی و ارزش دارویی عسل

زنبورها شهد گل را تبدیل به عسل می‌کنند و آن را جهت استفاده‌های بعدی در شان‌های مومی شکل ذخیره می‌کنند. رژیم غذایی زنبورها شامل گرده‌، عسل و آب است. عسل منبع اصلی کربوهیدرات برای زنبورهای عسل است و حاوی بسیاری از ترکیباتی است که در رژیم‌ سالم غذایی انسان یافت می‌شود.

کاربردهای اصلی صنعتی عسل در ایالات متحده (یکی از پنج کشور تولید کننده‌ی زنبور عسل ) شامل استفاده در نانوایی و شیرینی پزی، داروسازی، آب نبات سازی و صنعت غلات است. با این حال، بخش بازار عسل بعنوان یک محصول غذایی سالم در حال رشد است و همچنین تحقیقاتی نیز در حال انجام است تا عسل را بعنوان یک محصول دارویی به اثبات رساند.

هزاران سال است که از عسل برای مقاصد دارویی استفاده می‌شود. مصریان باستان از عسل به عنوان ماده‌ی مومیایی و ضماد زخم‌ها استفاده می‌کردند. همچنین از عسل برای التیام زخم‌ها، سوختگی‌ها و عفونت‌ها بهره می‌بردند. عسل حاوی قندهایی همچون گلوکز و فروکتوز است،‌ همچنین حاوی مقادیر کمی از ویتامین، مواد معدنی، اسیدهای آمینه و آنتی اکسیدان نظیر اسید فنولیک و فلاونوید می‌باشد. این مواد مغذی عسل را تبدیل به یک  غذای طبیعی بی‌نظیر می‌کند.

منبع گل

منبع گل و موقعیت جغرافیایی که زنبور‌ها شهد گل را می‌مکند بسیار بر ترکیب و ویژگی‌های عسل تاثیر می‌گذارد. همانطور که بعضی میوه‌جات و سبزیجات حاوی میزان بالایی از ترکیبات مفید فنولیک هستند، عسل‌های گوناگون می‌توانند میزانی متفاوت از خواص مختلف را داشته باشد. عسل بطور کلی به دو قسمت گسترده طبقه بندی می‌شوند: 1. عسل‌های تک گلی و عسل های چند گلی (وحشی). اصطلاح تک گلی به ندرت استفاده می‌شود اما بطور کلی منظور آن است که اکثریت عسل‌ از یک نوع گل نشات می‌گیرد. بهترین راه برای تعیین نوع منبع گل عسل از طریق شمارش گرده‌ها می‌باشد. این روش نوع و تجمع گرده‌ی عسل را مشخص می‌کند. با معین کردن منبع گرده‌ی عسل می‌توان منبع شهد مورد استفاده را حدس زد. ایالت فلوریدا معروف به عسل‌های تک گلی سیتروس (مرکبات)، فلفل برزیلی، توپلو و گالبری می‌باشد. بسیاری از عسل‌های موجود در قفسه‌ی فروشگاه‌ها ترکیبی از منبع‌های چند گلی است که به رنگ ایده‌آل  عسل یعنی کهربایی برسد.

رنگ عسل:

عسل اغلب بخاطر چندین خواص مختلف نظیر آب، کربوهیدرات و رنگ درجه بندی می‌شود. انواع و تمرکز ترکیبات مفید عسل به شدت بر روی رنگ عسل تاثیر می‌گذارد. بطور کلی، عسل‌های تیره‌تر تجمع پلی فنول بیشتری دارد، و در نتیجه حاوی آنتی اکسیدان و خواص ضد التهابی بیشتری می‌باشد.

ترکیبات پرخاصیت:

بطور متوسط، عسل شامل 80 درصد گلوکز و فروکتوز و 17 درصد آب می‌باشد. قسمت باقی مانده‌ی آن شامل مقدار کمی از دیگر ترکیبات است، نظیر آنزیم‌ها و ترکیبات فنولیک، که خواص سلامتی آن‌ها ثابت شده است. جدول شماره‌ی یک ترکیب متوسط عسل را نشان می‌دهد. این ارزش‌ها برحسب نوع گلِ مورد استفاده و همچنین زمان برداشت عسل متفاوت است.

جدول شماره 1. مواد مغذی موجود در عسل

البته بر اساس برخی گزارشات گاهی اوقات زنبور عسل مبتلا به برخی بیماری‌ها می‌شود و این امر منجر به تشکیل ترکیبات منفی می‌شود (رادیکال‌های آزاد). گفته می‌شود که این ترکیبات موجب آسیب رساندن به سلول‌های بدن زنبور عسل می‌شوند، آسیبی که می‌تواند منجر به بروز و تشدید سرطان و بیماری‌های قلبی عروقی در بدن انسان و دیگر بیماری‌های مربوطه در بدن انسان گردد. ترکیبات فنولیکی یافته شده در عسل و دیگر مواد گیاهی ظرفیت‌های آنتی اکسیدانی دارد که می‌تواند اثرات منفی رادیکال‌های آزاد در بدن را بکاهد یا به کل از بین ببرد. این ترکیبات همچنین بر روی طعم و بوی عسل تاثیر می‌گذارد. ترکیبات فنولیک بطور کلی طعم تلخی دارند و شاید به همین دلیل برخی از عسل‌های تیره رنگ با وجود خواص بیشتر بعنوان شیرین کننده مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.

خواص ضد میکروبی عسل:

ظرفیت ضد میکروبی عسل اصولا بخاطر وجود پراکسید هیدروژن که برای درمان و التیام زخم‌ها است، مورد توجه قرار گرفته است. پراکسید هیدروژن از آنزیم اکسیداز گلوکز و ترکیبات فنولیک موجود در طبیعت تهیه می‌شود. دانشمندان معتقدند که خاصیت اسیدی عسل می‌تواند اثرات ضد میکروبی داشته باشد، چرا که بسیاری از باکتری‌ها قادر نیستند در محیط‌های اسیدی زنده بمانند. تاثیر عسل بر روی میکروارگانیسم‌های منتقله از غذا و مکان‌های درمانی نظیر اتاق عمل و بیمارستان اغلب بسته به منبع گل و تعداد این ترکیبات سودمند در درمان می‌باشد.

یکی از ترکیبات موجود در عسل که بتازگی کشف شده و گفته می‌شود که خواص ضد میکروبی دارد متیل گلیوکسال(MGO) نام دارد. محققین بر روی عسل مانوکا از نیوزلند تحقیقات گسترده‌ای انجام داده‌اند چرا که این ترکیب در عسل مانوکا به فراوانی یافت می‌شود. متیل گلیوکسال یک نوع ترکیب است که در واکنش‌های قهوه ای شدن استفاده می‌شود. این واکنش‌ ها به شکل متداول برای رنگدهی در فرآوری غذایی استفاده می‌شود و شاید به همین دلیل عسل مانوکا رنگ بی‌نظیری دارد. عسل مانوکا در این چند سال اخیر برای خود اسم و رسمی در بازار محصولات طبیعی دست و پا کرده است. تحقیقات حاکی از آن است که تجمع بیشتر MGO خاص این گونه عسل است و می‌تواند مانع رشد برخی میکروارگانیسم‌ها نظیر Coli E،و Staphylococcus aureus شود.

از عسل برای درمان زخمهای موضعی پوست، سوختگی و خراشیدگی استفاده می‌شود. فعالیت کم آب موجود در عسل، بخاطر محتوای بالای قند، ترکیبات پراکسید و دیگر ترکیبات غیر پر اکسیدی نظیر MGO و ترکیبات فنولیک، همه و همه موجب فعالیت ضد میکروبی عسل می‌شوند. گفته می‌شود که برخی از گونه‌های مشخص عسل در برابر باکتری‌های رایج موجود در بیمارستان‌ها نظیر گونه‌های Staphylococcus و Streptococcus موثر هستند. عسل‌های تیره‌تر بطور کلی خواص ضدمیکروبی بیشتری از خود نشان می‌دهند.

عسل‌های مانوکای نیوزلند بر اساس میزان تجمع MGO در آن درجه‌بندی کیفی می‌شوند. تجمع بیشتر MGO در ترکیبات مشابه خواص ضد میکروبی عسل را برابر میکروارگانیسم‌ها بالاتر می‌برد. MGO و دیگر ترکیبات کربونیل می‌توانند منجر به قندی شدن پیشرفته‌ی محصول نهایی (AGEs) گردد. AGEs همچنین منجر به دیگر بیماری‌ها نظیر آسم، آرتروز، تصلب شراین، ناراحتی‌های قلبی و بیماری های عصبی می‌گردد.

خواص ضد التهابی عسل:

گرچه هزاران سال است که از عسل بعنوان یک محصول غذایی مفید استفاده می‌شود، اما تنها چند سالی است که محققین می‌خواهند خاصیت ضدالتهابی آن را ثابت کنند. گونه‌های مختلف عسل برای تعیین ظرفیت شان جهت کاهش رادیکالهای آزاد اکسیژن (ROS) که موجب التهاب می‌شود مورد آزمایش قرار گرفتند. پس از بکار بردن عسل بر روی زخم‌ها و عفونت‌ها، تعداد سلول‌های ملتهب کاهش یافت که این نشان دهنده‌ی فواید عسل در بکارگیری عسل در درمان زخم‌هاست. به احتمال زیاد تاثیر عسل در کاهش التهاب مشابه خاصیت ضد میکروبی آن مربوط به یک ترکیب خاص نمی‌شود بلکه به ترکیب کلی عسل و خواص آن برمی‌گردد یا شاید هم این حداقل آن چیزی است که دانشمندان تا بحال بدان پی برده‌اند.

بسیاری معتقدند که عسل باعث از بین رفتن حساسیت‌های محیطی نظیر گرده، خاک و چمن می‌شود. در انجمن‌های علمی آماری مبنی بر اینکه عسل موجب کاهش آلرژی می‌شود وجود ندارد. فرض بر این است که عسل هر چه بیشتر در معرض گرده در طبیعت باشد، بیشتر موجب کاهش آلرژی در این گرده‌ها می‌شود.

ترکیب و خواص کلی عسل که شامل PH پایین و رطوبت کم آن می‌شود، آن را تبدیل به یک غذای کاربردی می‌کند که می‌تواند خواص آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، و ضد میکروبی فراهم کند. ثابت شده است که رنگ و منبع واریته‌ی عسل نقش موثری بر خواص دارویی آن ایفا می‌کند. اما چون این اطلاعات بر روی محصول نهایی درج نمی‌شود، مصرف کنندگان نمیتوانند اطلاعات دقیق عسل را کنترل کنند. گرچه تحقیقاتی وجود دارد که خواص ضد میکروبی، ضد التهابی و آنتی اکسیدانی را تا حدودی ثابت می‌کند، ولی چنانچه قصد دارید از این خوراک بی‌نظیر بعنوان دارو استفاده کنید،  قبل از آن حتما با یک پزشک مشورت کنید.