پدآفند غیرعامل چیست؟

چهارمین کنوانسیون ژنو در حال حاضر جهت حمایت از غیرنظامیان در زمان جنگ، به سازمانهای مدافع حقوق مدنی و پرسنل آنها حق پیگیری فعالیتهای خود در سرزمین‌های اشغالی خارجی را اعطا می‌کند (همانطورکه این حق را  برای جوامع صلیب سرخ و هلال احمر قائل می‌شود). پروتکل شماره 1، حمایت از سازمان‌های پدآفند غیر عامل را برای پوشش دادن همه شرایط درگیری‌های نظامی بین المللی اشاعه می‌دهد. این پروتکل حمایت از این سازمانها را در حین انجام وظایف پدآفند غیر عامل تضمین کرده و برای شناسایی آنها در شرایط جنگی نشانه مشخصی تدارک می‌بیند. گرچه پروتکل دوم سال 1977 که متممی بر کنوانسیون سال 1949 بود هیچ اشاره مستقیمی به پدآفند غیر‌عامل نمی‌کند، اما قوانین مربوط به آن که شامل حفاظت عمومی از غیرنظامیان می شود باید رعایت شوند. این قوانین از جمعیت غیرنظامی در برابر خطرات احتمالی در طول درگیری های نظامی غیر بین المللی محافظت می‌کنند. (ماده 13، بند 1). محافظت از افراد غیر نظامی و یا به تعبیری دیگر حراست مدنی، مؤلفه اساسی این پروتکل محسوب می‌شود.

پدآفند غیر عامل از چه مواردی تشکیل شده است؟

پدآفند غیر عامل در قوانین بشردوستانه بین المللی، بر اساس وظایفی که انجام می شود و نه سازمان هایی که این وظایف را انجام می دهند تعریف شده است. بنابراین، پروتکل شماره 1 (ماده 61)  فهرستی از "وظایف بشردوستانه" را طبق اهداف زیر ارائه می‌کند:

• حمایت از جمعیت غیرنظامی در برابر خطرات ناشی از خصومت یا دیگر بلایا.
• کمک به غیر‌نظامیان برای بهبود اثرات فوری چنین رویدادهایی.
• فراهم کردن شرایط لازم برای زنده ماندن غیر نظامیان.

این فهرست 15 مورد وظیفه و یا اقدام عملیاتی زیر را شامل می‌شود:

• هشدار
• تخلیه
• مدیریت پناهگاه‌ها
• اقدامات مرتبط با مدیریت خاموشی
• عملیات نجات
• خدمات پزشکی - از جمله کمکهای اولیه - و کمک های مذهبی
• اطفای حریق
• تشخیص و نشانه گذاری مناطق خطرناک
• از بین بردن آلودگی‌ها و اقدامات محافظتی مشابه
• تأمین محل اسکان اضطراری و تجهیزات و لوازم
• برقراری و حفظ نظم در مناطق آسیب دیده
• تعمیر اضطراری خدمات عمومی ضروری
• دفن فوری اجساد مردگان
• کمک به حفظ اشیاء ضروری برای بقا
• فعالیتهای مکمل مورد نیاز برای انجام هر یک از کارهای فوق الذکر

چه کسانی عملیات پدآفند غیر عامل را انجام می‌دهند؟

مفاد پروتکل شماره 1، سازمانهای پدآفند غیر عامل دولتی، پرسنل آنها و دیگر افراد غیرنظامی مامور از سوی دولت را پوشش می‌دهد. آن دسته از افراد تا آنجایی‌که به یکی از " وظایف بشردوستانه" فوق مامور شده باشند مصونیت دارند، حتی اگر به‌طور موقت باشد.

پروتکل شماره 1 همچنین از پرسنل غیر نظامی سازمان‌های مدنی مدافع دولت‌های بی طرف یا سایر دولت‌های غیر‌درگیر که در قلمرو طرف درگیر فعالیت بشر دوستانه می‌کند با رضایت و کنترل طرف متخاصم حمایت می‌کند. البته با این شرط که همه طرف‌های ذیربط درگیر، از این واقعیت مطلع باشند(ماده 64). همین امر در مورد امور ‌‌‌‌بین‌المللی نظیر سازمان بین‌المللی پدآفند غیرعامل (ICDO) که کارهای پدآفند‌ غیرعامل سازمانهای مذکور را هماهنگ می‌کند نیز صدق می‌کند.

اعضای نیروهای مسلح و واحدهای نظامی نیز اقدامات پدآفند غیر عامل را انجام می‌دهند. اما، آنها فقط زمانی مصونیت دارند که به صورت دائم و انحصاری به این کار مامور شده باشند و الزاماتی که در زیر به آن اشاره خواهیم کرد را داشته باشند.

پرسنل غیر نظامی پدآفند غیر عامل چگونه محافظت می‌شوند؟

محافظت عمومی

غیرنظامیانی که درگیر پدآفند غیر عامل هستند باید مورد احترام قرارگیرند و محفاظت شوند. آنها حق انجام ماموریتهای پدآفند غیرعامل را بجز در مواردی که ضرورت نظامی ایجاب می‌کند دارند (ماده 62 ، بند 1). این امر مکمل حمایت عمومی از جمعیت غیرنظامیان است که بر اساس ماده 51 از پروتکل اول ذکر می‌کند غیرنظامیان نباید مورد هدف قرار گیرند.

ساختمانها و مصالحی که برای پدآفند غیر عامل مورد استفاده قرار می‌گیرند و پناهگاه‌هایی که برای مردم غیرنظامی فراهم شده است نباید تخریب شوند و یا تغییر کاربری داده شوند بجز با دستور و صلاحدید دولتی که به آن تعلق دارند (ماده 62 ، بند 3). این حفاظت مکمل حفاظت عمومی از اشیاء غیرنظامی است (ماده 52 پروتکل اول).

حفاظت ویژه در خاکهای اشغالی

پروتکل شماره 1 حاوی مقررات مکمل حفاظت عمومی مذکور در سرزمین‌های اشغال شده می‌باشد. این مقررات همچنین مکمل ماده 63 کنوانسیون چهارم ژنو است.

طبق ماده 63 پروتکل شماره 1، غیرنظامیانِ سازمانهای پدآفند غیرعامل امکانات لازم جهت انجام وظایفشان را باید از مقامات دریافت کنند و پرسنل تحت هیچ شرایطی نباید مجبور به انجام اموری شوند که با ماموریتشان در تضاد است. با این حال مقامات ممکن است به دلایل امنیتی پرسنل پدآفند غیرعامل را خلع سلاح کنند.

محدودیت‌های محافظت

مصونیت افراد غیرنظامی سازمان‌های پدآفند غیرعامل، کارکنانشان، ساختمانها و پناهندگان در صورتی که آنها مرتکب اعمال تهاجمی نسبت به دشمن شوند متوقف می‌شود (ماده 65).

به منظور جلوگیری از سوء استفاده‌های احتمالی و ناخواسته از این قانون، پروتکل شماره 1 فهرستی از مواردی که به عنوان اعمال تهاجمی شمرده نمی‌شود آورده است:

• پدآفند غیرعامل تحت کنترل و نظارت مقامات نظامی انجام می‌گردد؛
• کارکنان پدآفند غیرعاملِ غیرنظامی با افراد نظامی همکاری می‌کنند یا برخی پرسنل نظامی در بخش پدآفند غیرعامل غیرنظامی مشغول به فعالیت هستند؛
• عملکرد و مزایای پدآفند غیر عامل ممکن است بطور تصادفی شامل مجروحان نظامی به ویژه افراد نظامی که دیگر در درگیری ها نیستند بشود، ؛
• پرسنل پدآفند غیرعاملِ غیرنظامی حق حمل سلاحهای سبک را جهت حفظ نظم یا برای دفاع از خود دارند.

کارکنان پدآفند غیر عامل نظامی چگونه محافظت می‌شوند؟

اعضای نیروهای مسلح و واحدهای نظامی که به پدآفند غیرعامل اختصاص داده شده‌اند باید مورد احترام و محافظت قرار گیرند (ماده 67) به شرط آنكه:

• به طور دائم و انحصاری برای انجام یک یا چندین مورد "اقدامات بشردوستانه" مذکور مامور شده باشند؛
• فقط در قلمرو ایالتی و استانی خود این وظایف را انجام دهند؛
• در حین درگیری ماموریتهای نظامی انجام ندهند؛
• با پوشیدن دائمی نشانه‌های بین‌المللی پدآفند غیرعامل به وضوح از دیگر افراد نظامی قابل تشخیص باشند؛
• فقط به سلاحهای سبک آن هم برای برقراری و حفظ نظم یا برای دفاع از خود مجهز باشند؛
• مستقیماً در برخوردها و درگیری های نظامی مشارکت نکنند و یا مرتکب اعمال خصمانه علیه دشمن نشوند.

عدم رعایت هر کدام از موارد و شرایط ذکرشده نه تنها باعث از بین رفتن مصونیت می‌شود بلکه باعث نقض پروتکل شماره 1 که طرفین درگیری ملزم به رعایت آن هستند می‌شود(ماده 85 ، بند 1) و ممکن است زمینه ساز مجازات و محاکمه نیز بشود.

در صورتی که افراد نظامی پدآفند غیرعامل نظامی دستگیر و یا اسیر شوند، زندانی جنگی محسوب می شوند و مقررات کنوانسیون ژنو در رابطه با اسیران جنگی برای آن‌ها قابل اجرا است.

ساختمان‌های نظامی که برای پدآفند غیرعامل اختصاص یافته است باید به وضوح دارای نشانه‌های متمایز بین المللی پدآفند غیرعامل باشند. قوانین جنگی شامل اشیاء اختصاص داده شده به پدآفند غیرعامل که بدست دشمن می افتد می‌شود. با این حال، تا زمانی که باید آن‌ها را برای هدفشان استفاده کرد نباید در امور دیگر به‌کار برده شوند.

شناسایی

نشانه مشخص و متمایز بین المللی پدآفند غیر عامل مندرج در پروتکل شماره 1 از یک مثلث متساوی الاضلاع آبی بر روی یک پس زمینه نارنجی تشکیل شده (ماده 66 و ضمیمه 1 ، فصل 5).

این علامت فقط برای شناسایی سازمانهای پدآفند غیرعامل، کارکنان، ساختمانها، اشیاء و تجهیزات که منحصرا برای فعالیت های بشر دوستانه و یا برای پناهگاه‌های جمعیت غیرنظامی فراهم شده قابل استفاده است. طرفین یک درگیری نیز ممکن است برای شناسایی خدمات پدآفند غیرعامل بر استفاده از سیگنالهای متمایزی توافق داشته باشند (چراغ و آژیر).

با رضایت دولت مربوطه، نشانه متمایز بین المللی پدآفند غیرعامل نیز ممکن است برای شناسایی این نوع خدمات در زمان صلح استفاده شود.

اجرای پدآفند غیر عامل در سطح ملی

با شروع زمان صلح، دولتها باید اقدامات لازم را جهت اجرای قوانین پدآفند غیرعامل انجام دهند.

گرچه دولتها هیچگونه تعهدی به اصلاح ساختار پدآفند غیرعامل خود ندارند، اما آنها باید اطمینان حاصل کنند که اینگونه ساختارها در زمان جنگ قابل تشخیص باشد. بنابراین باید مقرراتی صادر شود تا ساختارهای نظامی و غیر نظامی شامل الزامات تعیین شده در پروتکل شماره 1 باشند. البته بهتر است که دولتها داوطلبانه برای گسترش کاربرد آن دسته از مقررات، برای پوشش درگیری‌های مسلحانه غیر بین‌المللی اقدام کنند.

بسیار حیاتی است که افراد نظامی از الزامات مرتبط با اشخاص و تجهیزات که دارای نشان متمایز بین‌المللی پدآفند غیرعامل است آگاه باشند. کشورها همچنین باید اطمینان حاصل کنند که همه افراد درگیر در پدآفند غیرعامل قوانین بشری بین المللی را به ویژه مواردی که مرتبط با وظایفشان است بدانند.

کشورها باید بر استفاده از نشانه متمایز بین المللی پدآفند غیر عامل به عنوان وسیله‌ای جهت محافظت نظارت داشته باشند و از هرگونه سوء استفاده احتمالی از آن جلوگیری کنند(ماده 66 ، بند 8).